Grocholski Antoni (1767–1808), marszałek gub. bracławskiej. Ur. 7 VII w Tereszkach w pow. starokonstantynowskim, syn Franciszka, podkomorzego, i Heleny Lesznickiej. Służbę publiczną rozpoczął w wojsku w r. 1786, rotmistrzem kawalerii narodowej został w r. 1789, a w r. 1792, jako komisarz, a potem prezes Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej woj. bracławskiego, energicznie rekwirował magnackie milicje, ekwipunek i żywność dla armii ks. Józefa Poniatowskiego. Kawaler Orderu Św. Stanisława i Orła Białego, opuścił wojsko w randze gen.-majora. Z działu majątkowego objął Tereszki i znaczne dobra odziedziczone na Wołyniu (klucze: baczanicki, czerwoński, noryński, ozdziutycki). Mianowany marszałkiem nowo utworzonej gub. bracławskiej, od r. 1796 parokrotnie marszałkował powiatowi starokonstantynowskiemu. Zapoczątkowane przez ojca zbiory pomnożył pokaźną ilością przywiezionych z zagranicy, przeważnie z Włoch, nabytków w obrazach, rzeźbach i innych dziełach sztuki; posiadał ponadto znaczną bibliotekę. Znany też był z swobodnego trybu życia, ogłady i licznych miłostek.

Osiadłszy na wsi podjął w duchu ziemiańskim skromne reformy włościańskie. W r. 1805 wydał Ustawy dla rolników dóbr klucza tereszkowskiego, głoszące uwolnienie poddanych od robocizn, nadanie im miana «rolników» i obietnicę pełnej, dziedzicznej własności ziemi i zabudowań. Dalsze rozdziały Ustawy normowały nowy ustrój wsi, zawierając postanowienia o obronie od ognia, o sadach, o kasie szpitalnej i gromadzkiej, o magazynach rolniczych itd. Jednocześnie wystawiony Przywilej od dziedzica rolnikom dany zawierał, obok zwolnienia od wszelkich daremszczyzn, przyrzeczenie, że jeżeli w ciągu lat trzech okażą się pomyślne wyniki tej reformy, wówczas otrzymają rolnicy definitywne przywileje na wieczyste dziedzictwo posiadanych gruntów i zabudowań. Nawzajem, gromady wydały zobowiązania tymczasowe na lat trzy. Wszystkie akty powyższe datowane są w Tereszkach 10 IV 1805 r. Do «wieczystego» utrwalenia tej reformy jednak nie przyszło. G. zmarł bezpotomnie w Tereszkach 22 IV 1808 r. Dobra odziedziczył brat jego młodszy, Jan Nepomucen, a ten do sprawy reform już nie powrócił.

Reprodukcja fotograficzna portretu pędzla Angeliki Kaufmann w posiadaniu rodziny; Widoki dworu w Tereszkach itp.: „Muzeum Polskie” II; Urbański A., Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, W. 1928; – Grocholski L., Przyczynek do dziejów kultury Wołynia, „Muzeum Polskie” (Kijów) 1918 II 105–21; Radzimiński Z. L., Tereszki, ich ojczyce, „Gaz. Lwow.” 1920 nr 79–86; – Andrzejowski A., Ramoty starego Detiuka, Wil. 1921; [Rolle J.] Antoni J., Gawędy z przeszłości, Lw. 1879 s. 239–314; Ochocki J. D., Pamiętniki, Wil. II 177, 179; Arch. tereszkowskie Grocholskich: dokumenty.

Red.